18. Ceza Dairesi 2015/42872 E. , 2017/2177 K.
MAHKEMESİ :Sulh Ceza Mahkemesi
SUÇ : Çevrenin kasten kirletilmesi
HÜKÜM : Beraat
Yerel Mahkemece verilen hüküm temyiz edilmekle, başvurunun ve kararın niteliği ile suç tarihine göre dosya görüşüldü:
Temyiz isteğinin reddi nedenleri bulunmadığından işin esasına geçildi.
Vicdani kanının oluştuğu duruşma sürecini yansıtan tutanaklar belgeler ve gerekçe içeriğine göre yapılan incelemede;
I- Genel İlkeler:
Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 56/1. maddesine göre herkes, sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkına sahiptir. Aynı maddenin ikinci fıkrasında getirilen düzenleme ile de çevreyi geliştirmek, çevre sağlığını korumak ve çevre kirlenmesini önlemek gerek Devlete gerekse vatandaşlara ödev olarak yüklenmiştir. Anayasada yer alan bu ilkeler 2872 sayılı Çevre Kanunu'nun 3/a maddesinde de benzer biçimde düzenlenmiştir. Buna göre; gerçek ya da tüzel kişi olarak herkes, çevrenin korunması ve kirliliğin önlenmesi ile görevli olup, alınacak tedbirlere ve belirlenen esaslara uymakla yükümlüdür. Bu bağlamda, “kamu sağlığını ve çevreyi koruma” prensibi Türk Ceza Kanunu’nun birinci maddesinde Kanun’un amaçlarından birisi olarak öngörülmüş, ayrıca “sağlıklı bir çevrede yaşama hakkı” başta bu Kanunun 181 ilâ 184. maddeleri olmak üzere, 2872 sayılı Çevre Kanunu’nda ve diğer bir kısım mevzuatta koruma altına alınmış, çevreyi kirletme eylemi farklı suç ve kabahat türleri ile yaptırıma bağlanmıştır.
Türk Ceza Kanununun 181. maddesinin birinci fıkrasında suç olarak düzenlenen atık veya artıklarla çevrenin kasten kirletilmesi fiili, kanunlarda belirtilen teknik usullere aykırı olarak, çevreye zarar verecek şekilde atık veya artıkların alıcı ortamlar olan toprak, su ve havaya kasten verilmesidir. Buna göre suç, atık veya artıkların teknik usullere aykırı olarak bir defa alıcı ortama verilmesiyle oluşacaktır.
Fıkrada sözü edilen “ilgili kanunlarla belirlenen teknik usullere aykırılık” hali; 2872 sayılı Çevre Kanunu, 2690 sayılı Türkiye Atom Enerjisi Kurumu Kanunu, 5977 sayılı Biyogüvenlik Kanunu, 3213 sayılı Maden Kanunu gibi kanunların, kapsadıkları alanlarla ilgili olarak “çevreyi kirletmeme” ilkesi gereğince çerçeve olarak benimsedikleri düzenlemelere dayanılarak oluşturulan yönetmeliklerde açıklanan ve somut olayın özelliklerine göre değerlendirilecek olan, arıtma, depolama, imha etme, taşıma, koruma, alıcı ortama verme, uzaklaştırma gibi hususlar bakımından öngörülen yükümlülüklere aykırı davranmayı ifade etmektedir.
“Çevreyi kirletmeme” prensibi ise genel olarak 2872 sayılı Çevre Kanunu’nun “Kirletme Yasağı” kenar başlıklı 8. maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre;
“Her türlü atık ve artığı çevreye zarar verecek şekilde, ilgili yönetmeliklerde belirlenen standartlara ve yöntemlere aykırı olarak doğrudan ve dolaylı biçimde alıcı ortama vermek, depolamak, taşımak, uzaklaştırmak ve benzeri faaliyetlerde bulunmak yasaktır.
Kirlenme ihtimalinin bulunduğu durumlarda ilgililer kirlenmeyi önlemekle, kirlenmenin meydana geldiği hallerde ise kirleten, kirlenmeyi durdurmak, kirlenmenin etkilerini gidermek veya azaltmak için gerekli tedbirleri almakla yükümlüdür.”
Yine aynı Kanunun “Tanımlar” kenar başlıklı 2. maddesine göre atık, herhangi bir faaliyet sonucunda oluşan, çevreye atılan veya bırakılan her türlü madde, alıcı ortam ise hava, su, toprak ortamları ve bu ortamlarla ilişkili ekosistemlerdir. Mevzuatımızda tanımı bulunmayan “artık” ise; öğretideki düşüncelerden de yararlanılarak, bir maddenin tüketimi, kullanımı ya da harcanmasından sonra artan, geriye kalan kısım olarak tanımlanabilir.
Türk Ceza Kanununun “çevreyi kasten kirletme” suçunu düzenleyen 181/1, “taksirle kirletme” suçunu düzenleyen 182/1 ve 2872 sayılı Çevre Kanunu’nun 8. maddelerinde suçun unsuru olarak kabul edilen “çevreye zarar verecek şekilde” kavramı ise, “gerçekleşen somut bir zararı” değil, “zarar vermeye elverişliliği, zarar ihtimalini” anlatmaktadır. Madde gerekçesinde de açıklandığı üzere atık veya artığın; kasten su, hava ve toprak şeklinde gruplandırılan alıcı ortama ya da bu ortamlarla ilişkili ekosistemlerden birine verilmesi ile suç oluşacaktır. Çevrenin kasten kirletilmesi, kanunda tehlike suçu olarak düzenlenmiştir. Zararın gerçekleşmesi, bu suçta unsur olmadığı gibi cezalandırma şartı da değildir.
Öte yandan atık veya artıkların toprakta, suda veya havada kalıcı özellik göstermesi hali TCK'nın 181. maddesinin 3. fıkrasında, bunların insan veya hayvanlar açısından tedavisi zor hastalıkların ortaya çıkmasına, üreme yeteneğinin körelmesine, hayvanların veya bitkilerin doğal özelliklerini değiştirmeye neden olabilecek etkilerinin olması ise aynı maddenin 4. fıkrasında cezanın artırılmasını gerektiren nitelikli haller olarak düzenlenmiştir.
II – Yargılamaya Konu Olayda Uygulanacak Mevzuat ve Düzenleyici İşlemler:
2872 sayılı Kanun’un 20. maddesinin (ı) ve (n) bentlerinde, denizler, içme ve kullanma suları (yapay ya da tabii göller, barajlar, akarsular, yer altı suları vs) ile içme ve kullanma suyu sağlama amacı dışındaki sular şeklinde üç grup su kaynağı belirlenmiş, tanker, gemi ve diğer deniz araçlarının kirletme faaliyetleri ayrıca düzenlenerek, sular her türlü kirlenmeye karşı koruma altına alınmıştır.
Öte yandan Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği 2872 sayılı Çevre Kanunu’nun 8, 9, 11, 12, 15 ve 20. maddelerine dayanılarak “Ülkenin yeraltı ve yerüstü su kaynakları potansiyelinin korunması ve en iyi bir biçimde kullanımının sağlanması için, su kirlenmesinin önlenmesini sürdürülebilir kalkınma hedefleriyle uyumlu bir şekilde gerçekleştirmek üzere gerekli olan hukuki ve teknik esasları belirleme” amacıyla kabul edilmiştir.
Bu Yönetmeliğin 16 ilâ 21. maddelerinde içme ve kullanma suyu temin edilen yüzeysel sularla ilgili kirletme yasaklarına, 23. maddesinde denizlerle ilgili kirletme yasaklarına yer verilmiş, 25 ilâ 36. maddelerinde ise atıksuların boşaltım ilkeleri açıklanmıştır.
Yine Yönetmeliğin 6. maddesinde alıcı su ortamını kirleten en önemli kaynaklar ve etkenler dokuz bent halinde örnekleme yoluyla sayılmış, sınırlayıcı bir belirleme yapılmamıştır. Buna göre, fekal atıklar, organik atıklar, kimyasal atıklar, aşırı üretim artışına neden olan besin maddelerinin alıcı ortamın dengesini bozacak şekilde aşırı boşaltımı, atık ısı, radyoaktif atıklar, deniz dibinden taranan malzeme, çamur, çöp ve hafriyat artıklarının ve benzeri atıkların boşaltımı, gemilerden kaynaklanan petrol türevli katı ve sıvı atıklar (sintine suyu, kirli balast, slaç, slop, yağ ve benzeri atıklar), Tehlikeli Maddelerin Su ve Çevresinde Neden Olduğu Kirliliğin Kontrolü Yönetmeliğinin eklerinde belirtilen maddeler, örnekleme yoluyla sayılmış kirletici unsurlardır.
Yönetmeliğin “Tanımlar” kenar başlıklı 3. maddesinde alıcı ortam; “Atıksuların deşarj edildiği veya dolaylı olarak karıştığı göl, akarsu, kıyı ve deniz suları ile yeraltı suları gibi yakın veya uzak çevre” şeklinde tüm su kaynaklarını kapsayacak şekilde tanımlanmıştır. Aynı maddede atık; “Her türlü üretim ve tüketim faaliyetleri sonunda, fiziksel, kimyasal ve bakteriyolojik özellikleriyle karıştıkları alıcı ortamların doğal bileşim ve özelliklerinin değişmesine yol açarak dolaylı veya doğrudan zararlara yol açabilen ve ortamın kullanım potansiyelini etkileyen katı, sıvı veya gaz halindeki maddelerle atık enerji”, atıksu ise “Evsel, endüstriyel, tarımsal ve diğer kullanımlar sonucunda kirlenmiş veya özellikleri kısmen veya tamamen değişmiş sular ile maden ocakları ve cevher hazırlama tesislerinden kaynaklanan sular ve yapılaşmış kaplamalı ve kaplamasız şehir bölgelerinden cadde, otopark ve benzeri alanlardan yağışların yüzey veya yüzeyaltı akışa dönüşmesi sonucunda gelen sular” şeklinde tarif edilmiştir.
Suların korunması ile ilgili esasları düzenleyen Yönetmeliğin 4/j maddesinde belirtilen genel ilke, atıksuların arıtılmadan doğrudan alıcı ortama verilmemesidir. Keza Yönetmeliğin 16/a-b bentlerinde arıtılsa dahi atıksular ile her türlü atık ve artığın içme ve kullanma sularına deşarjına izin verilemeyeceği açıkça belirtilmiştir. 21. maddesinde de, içme ve kullanma suyu temini dışındaki amaçlarla yapılmış göllere, göletlere ve set çekmek suretiyle biriktirilmiş sulara arıtılmamış evsel ve endüstriyel nitelikli atıksuların verilemeyeceği hükme bağlanmıştır. Yine “Alıcı Ortama Doğrudan Boşaltım Esasları” kenar başlıklı 26. maddenin (d) bendinde ise “her türlü katı atık ve artıklarla, arıtma çamurları ve fosseptik çamurlarının alıcı su ortamlarına boşaltılması” yasaklanmıştır.
Burada önemle vurgulanması gereken husus şudur; Yönetmeliğin 21/1. maddesinde sözü edilen içme ve kullanma amacı dışındaki sulara deşarj izni, arıtılmış olma koşuluna bağlanmıştır. Atıksuyun arıtılmış su olduğunu kabul etmek için de, bunların Yönetmeliğin 31. maddesi ile ekinde 16 grup halinde belirlenerek tablolar halinde gösterilen sektör kapsamındaki tesis tipi için kabul edilen limit deşarj değerlerine uygun olması gerekir. Aksi durumda atıksuyun tam olarak arıtıldığından, içme ve kullanma amacı dışındaki sulara deşarj edilme koşulunu sağladığından bahsedilemez.
Özetle; içme ve kullanma sularına arıtılmış olsa dahi her türlü atık ve artığın deşarjı yasaklanmış, içme ve kullanma dışındaki sulara deşarj, arıtılmış olma koşuluna bağlanmış, atıksuyun arıtılmış olma ölçütü de, atıksuyun oluşum kaynağı dikkate alınarak Yönetmeliğin ekindeki sektörlere göre limit değerlerle ifade edilmiştir.
Görüleceği üzere; açıklanan mevzuatla, çevrenin kirletilmesinin önlenmesi amaçlanmış, kişilere, temiz, sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkı sağlanması hedeflenmiştir.
III - Yargılamaya Konu Olay:
.... ili .... ilçesi .... Köyü ....isimli HES çalışması kapsamında yapılan tünel inşaatı sırasında çıkan atık suların dere sularına karışarak çevre kirliliğine neden olduğunun bildirilmesi nedeniyle soruşturma işlemlerine başlanıldığı, olayın meydana geldiği yerde yapılmakta olan Hidro Elektrik Santrali inşaatının yüklenici firması olan .... Elektrik Enerji A.Ş'nin olay tarihindeki proje müdürü olan sanık ...'in alınan beyanında, ifade tarihinden yaklaşık 1 ay önce hava şartlarının kötü olması nedeniyle şantiye sahasında bulunan ve tünel içerisinden çıkartılan suyu arıttıkları arıtma tesisinin motorlarının donarak kullanılamaz hale geldiğini, yeni arıtma cihatlarının siparişini aynı gün verdiklerini, ancak arıtma havuzlarında bulunan bulanık suyun akmasının yaklaşık bir saat devam ettiğini, bu olayın tamamen hava şartlarının çok kötü olması ve şantiye sahasının coğrafi konumu nedeniyle yaşandığını, firmaları tarafından atık su arıtma tesisinin kurulduğunu, 18.02.2013 günü meydana gelen olayın hava şartlarından kaynaklandığını, çevreyi kirletmediklerini, kontrolsüz şekilde atık su bırakmadıklarını, inşaat alanındaki zemin suyunun fazla olduğunu, bu zemin sularının yağmur ve kar suları ile birleşerek kendilerinin kontrolü dışında dereye aktığını, inşaatta herhangi bir kimyasal veya madeni atık olmadığını, atığın suyun taş tozu ile karışmasından oluşan bulanık su olduğunu beyan ettiği, sanık alınan beyanında her ne kadar olayın doğa şartları nedeniyle 18.02.2013 tarihinde münferit olarak gerçekleştiğini savunmuş ise de, numunelerin 27.02.2013 tarihinde alınmış olması ve bilirkişi raporuna göre kirliliğe neden olma durumunun süreklilik arzettiğinin tespit edildiği, sanığın bu suretle çevreyi kasten kirlettiği iddiasıyla dava açılmıştır.
Dosya kapsamında, olay yerine ilişkin fotoğraflar temin edilmiş, alınan numuneler ve buna istinaden düzenlenen analiz raporuna göre, atıksu dahilinde, AKM değeri limit deşarj değerinin üzerinde çıkmıştır.
Düzenlenen tespit tutanağına göre, arıtma tesisinden çıkan atıksuyun Turnasuyu deresine ulaştığı belirlenmiştir.
Sanık mahkeme huzurundaki savunmasında, “Üzerime atılı olan suçlamayı kabul etmiyorum. Olay günü Hidroelektrik santralin projesinden sorumlu kişiydim. İş gereği tünel açıyorduk. Tünelden gelen su temiz akıyordu. Birden 1650 metre yükseklikten yoğun kar yağışı meydana geldi. O sırada arıtma tesisi etkilendi ve bozuldu. Sular kirli akmaya başladı. Çevreciler o anın fotoğrafını çektikten sonra hakkımda şikayet oldu. Arıza iki gün içinde giderilip hemen arıtma tesisi eski haline getirildi. Ben çevreye herhangi bir zarar vermiş değilim. Zor şartlar altında çalışırken bir an makinenin bozulmasıyla bu durum meydana gelmiştir. Ben o yerde 40 gün çalıştım. 40 gün içinde bütün durumları düzeltebilecek ne zamanım ne imkanım vardı. 40 gün çalıştıktan sonra iş yerinden istifa ederek ayrıldım. Herhangi bir zarar söz konusu olduğu takdirde zararı karşılayamam. Müştekiler şikayetten vazgeçerlerse vazgeçmeyi kabul ederim. Davaya bağışık olarak katılmak istemiyorum' şeklinde beyanda bulunmuştur.
Soruşturma aşamasında çevre mühendisi tarafından düzenlenen bilirkişi raporunda, HES inşaat sahasında harfiyat atıklarının son derece geniş bir alana kontrolsüz bir şekilde döküldüğü, derenin hemen yakınında ve daha üst katta bulunan harfiyat atıklarının yağış suları ile dereye taşınması sonucunda derede bulanıklığa yol açtığı, suda meydana gelen bulanıklığın ışık geçirgenliğini ve çözünmüş oksijen miktarını azaltmak suretiyle suda yaşayan canlıları olumsuz etkileyeceği, harfiyat atığı maddelerinin zamanla suda çökelmesinin derelerde dip çamurlarına, tortu ve çökeltilere neden olacağı, bunların ise dere akış rejimi ve morfolojisini değiştireceği, kazı, döküm ve dolgu işlemleri sırasında oluşan toz emisyonunun yöredeki bitkiler üzerinde baskı oluşturacağı, bu baskının doğal bitki deseninde farklılaşmaya neden olabileceği, tesise gelen ham suyun 2.526 mg/P AKM içeriğine sahip olması dikkate alındığında arıtma tesisinin sürekli olarak çalıştırılmasının zorunlu olduğu, 28.02.2013 tarihli numune sonuçları incelendiğinde arıtma tesisinin çıkış suyundaki askıda katı madde (akm) düzeyinin su kirliliği kontrol yönetmeliğinde belirtilen sınır değerinin 566 katından, dere birleşim yerinde tespit edilen kirlilik düzeyinin ise yine yönetmelikte belirtilen değerin 2 katından fazla olduğu, bu denli yüksek oranda AKM taşıyan bir suyun akıcı ortam üzerinde kirlilik şoku yaratacağı, bunun da çevre kirliliğine neden olacağının açık olduğu belirtilmiştir.
Tüm dosya kapsamı değerlendirildiğinde, sanığın eyleminin çevre kirliliğine neden olduğu görülmektedir. Sanığın, arıtma tesisinde meydana gelen arızadan dolayı kirliliğin meydana geldiği şeklindeki beyanı da değerlendirilerek, sanığın, yüklenen eylemden kast ya da taksir şeklindeki kusurluluk türlerinden hangisinden sorumlu olduğu tartışılmak suretiyle sonucuna göre hukuki durumunun belirlenmesi gerekirken eksik inceleme ile hüküm kurulması kanuna aykırıdır.
IV – Sonuç ve Karar
Açıklanan gerekçelerle katılan ... vekilinin temyiz nedenleri yerinde görüldüğünden, tebliğnameye aykırı olarak HÜKMÜN BOZULMASINA, yargılamanın bozma öncesi aşamadan başlayarak sürdürülüp sonuçlandırılmak üzere dosyanın esas/hüküm mahkemesine gönderilmesine, 27.02.2017 tarihinde oy birliğiyle karar verildi.
